Hakkında

'Kendi aklına ve Kur'an'ın gücüne güvenenler için ve özellikle de kendim için' Kur'an meallerinde geçen Türkçe deyimlerle ilgili bir çalışma yaptım. İki yıla yakın süredir devam ettirdiğim bu çalışmada Türkçe Kur'an mealleri ile ilgili bir sitenin yanı sıra en çok başvurduğum bir başka internet sitesi de "Türk Dil Kurumu Sözlükleri" sitesi oldu. Bu sitenin "Güncel Türkçe Sözlük" sayfasını ve aynı sayfadan ulaştığım "Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü" sayfasını, hemen hemen her gün, onlarca kez ziyaret ettim.

Özellikle mesleğimin son yıllarında okullardaki dersliklere akıllı tahtalar, ceplere akıllı telefonlar girdikten sonra öğrencilerimin "sözlük kullanma kültürü" kazanmaları için çok gayret göstermiştim. Yine buradan bütün öğrenciler ve alanı ne olursa olsun, bütün araştırmacılar için de "Türk Dil Kurumu Sözlükleri" sitesini şiddetle tavsiye ediyorum.

Üniversiteden Mustafa Kırcı Hoca'mın "Anlamını bildiğinizi düşündüğünüz kelimeler için de bakın sözlüklere." önerisi benim için seksenlerden bugüne kadar önemli bir yönlendirici oldu. Bu öneriyi, otuz sekiz yıllık öğretmenlik hayatımda, ben de öğrencilerimle paylaştım.

Türkçe Kur'an mealleri ile ilgili sitede elliden fazla meal var. Bu siteyi hazırlayanlardan ve bu sitede mealleri bulunan değerli hocalarımızdan Allah razı olsun. Bugün yaşayan ya da vefat etmiş olan bu hocalarımızın kendilerine ve emeklerine saygım büyüktür.

Bizleri Allah'ın sözleriyle buluşturan ve özenli bir çalışmanın ürünü olan bu meallerde yüzlerce deyimin kullanılmış olduğunu gördüm. Tespit ettiğim deyimleri, sizlerle paylaşıyorum.

Metinlerin anlamını zenginleştiren ve mecaz anlam taşıyan kalıplaşmış bu söz gruplarının bazı meallerde, yer yer yanlış kullanıldıklarına da şahit oldum.

Bu azap sözünün yanı sıra bazı meallerde takıldığım başka sözler de oldu. Bunların yanlışlığına da "Türk Dil Kurumu Sözlükleri" sitesindeki incelemelerim sonucunda kanaat getirdim.

Bu yanlış sözlerden dikkat çekmek istediklerim aşağıda sıralanmıştır:

Hiçbir söze -meallerin tamamında yer almış bile olsa- ayet metninde karşılığını, TDK sözlüklerinde de yerini görmeden bu deyimdir, diye karar vermedim. Bu son cümlede anlatmaya çalıştığımı bir örnek ile netleştirmek istiyorum:

Bütün çeviri çalışmaları, birer bilimsel çalışmadır. Bu yüzden bütün çevirmenler için "sözlük destekli çalışma" kaçınılmaz olmalıdır.

Anlatımda deyimsel anlamın daha etkili, daha kapsamlı ve daha güçlü olduğuna dikkat çekerek ilgili ayetlerde aşağıdaki deyimlerin kullanılmasını öneriyorum:

Bu eleştiri ve önerilerim, çalışmanın bütünü içinde küçük bir parçadır. Belirleyip 'dizin'e dâhil ettiğim deyimlerin ekserisi meal yazmış hocalarımın meallerinde kullandıklarıdır.

Tespit ettiğim deyimler, bugün (10.06.2025) itibarıyla bin yüzü aştı. Ancak asıl hedefim daima nicelik değil, nitelik oldu. Bu çalışmayı internette yayımladığım ilk günden (19.12.2024) bu yana düzenlediğim, değiştirdiğim deyimlerin yanı sıra tamamen sildiğim deyimler de oldu. Bu yüzden "Kur'an'la ilgili çalışmalar -sanal (dijital) dünyanın bize sunduğu imkânlar da varken- kolay kolay basılı kitap hâline getirilmemeli." düşüncem daha da güçlendi.

Çalışmalarım sadece deyimler üzerinden gitmiyor. Karşıma çıkan bazı Kur'an konularıyla ilgili de dosyalar hazırladım. Bir Kur'an kavramının incelenmesinde 'bağlam'ın yanı sıra 'konu bütünlüğü'nün de çok çok önemli olduğunu anladım.

Bazı mealcilerimiz bu 'konu bütünlüğü'ne "Bu ayet, şu şu ayetlerle birlikte okunmalıdır." diyor. Bu da hedefi net gösteren güzel bir ifade.

Çalışmalarım sırasında şunun da farkına vardım: Türkçemiz, her türlü iletişimde 'olmazsa olmaz'ımız. İşte, bu dilimizdeki yüzlerce deyim ve atasözünün doğuşunda, Kur'an'ın etkisi çok büyük olmuş. Bu bağlamda Türkçe konuşan ve Türkçeyi seven herkesin Kur'an'a bir gönül borcu olduğunu düşünüyorum.

Samimiyetime ve gayretime rağmen bu çalışmada birçok yanlış ve eksik noktanın da bulunabileceğini peşinen kabul ediyorum. Bu bağlamda katkıda bulunmak isteyenler için e-posta adresim: [email protected]

Selam ve dua ile…